Η χαρά των γηρατειών

Το κείμενο αυτό το έγραψε στους New York Times ο διάσημος νευρολόγος Oliver Sacks με την ευκαιρία των γενεθλίων του, έκλεισε τα 80. Με ενθουσίασε, θα μπορούσα να πω είναι ένας ύμνος για τη ζωή, για αυτό το μοιράζομαι μαζί σας.

Προχθές το βράδυ είδα στον ύπνο μου υδράργυρο, τεράστια, γυαλιστερά σφαιρίδια υδραργύρου να ανεβοκατεβαίνουν. Ο υδράργυρος είναι το χημικό στοιχείο που φέρει τον ατομικό αριθμό 80 και το όνειρό μου ήταν μια υπενθύμιση πως σήμερα κλείνω ο ίδιος τα 80.

Τα χημικά στοιχεία και τα γενέθλια είναι για μένα πλεγμένα από όταν ήμουν παιδί, όταν έμαθα τον περιοδικό πίνακα. Στα 11 έλεγα «είμαι νάτριο» (στοιχείο 11), στα 79 ήμουν χρυσός.

Ογδόντα! Δυσκολεύομαι να το πιστέψω. Συχνά νιώθω ότι η ζωή μου μόλις που ξεκινάει, για να συνειδητοποιήσω αμέσως ότι έχει σχεδόν τελειώσει. Η μητέρα μου ήταν το 16ο από 18 παιδιά· ήμουν ο μικρότερος των τεσσάρων γιων της και σχεδόν το μικρότερο από τα άπειρα εξαδέλφια μου από τη δική της πλευρά της οικογένειας. Έχω κρατήσει αυτό το συναίσθημα του να είμαι ο μικρότερος, παρότι είμαι σήμερα σχεδόν ο γηραιότερος άνθρωπος που ξέρω.

Νόμιζα ότι θα πεθάνω στα 41, όταν έπεσα άσχημα και έσπασα το πόδι μου ενόσω έκανα ορειβασία μόνος. Έδεσα το πόδι όσο καλύτερα μπορούσα και άρχισα να κατεβαίνω το βουνό σέρνοντάς το, με τα χέρια. Τις ατελείωτες ώρες που ακολούθησαν, με πολιορκούσαν διαρκώς αναμνήσεις, καλές και κακές. Οι περισσότερες ήταν σε μια διάθεση ευγνωμοσύνης - ευγνωμοσύνης για όσα μου είχαν δοθεί από άλλους, ευγνωμοσύνης, επίσης, που είχα μπορέσει και εγώ να δώσω κάτι πίσω. Τα «Ξυπνήματα» είχαν κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά.

Στα 80, με διάσπαρτα ιατρικά προβλήματα, κανένα ιδιαίτερα σοβαρό, νιώθω χαρούμενος που είμαι ζωντανός. Είμαι ευγνώμων που έχω ζήσει τόσο πολλά πράγματα, κάποια υπέροχα, κάποια φριχτά, και που είχα την ευκαιρία να γράψω καμιά δωδεκαριά βιβλία, να λάβω αμέτρητα γράμματα από φίλους, συναδέλφους και αναγνώστες, και να απολαύσω αυτό που ο Ναθάνιελ Χόθορν έλεγε «μια συνουσία με τον κόσμο».

Λυπάμαι που έχω αφήσει να χαθεί (και ακόμα αφήνω) τόσο πολύς χρόνος· λυπάμαι που παραμένω στα 80 όσο φριχτά ντροπαλός ήμουν και στα 20· λυπάμαι που δεν μιλώ άλλη γλώσσα πέραν της μητρικής μου και που δεν έχω ταξιδέψει ή ζήσει άλλες κουλτούρες όσο θα ήθελα. Κάποιοι από τους 90χρονους ή και 100χρονους ασθενείς μου λένε νυν απολύεις - «είχα μια γεμάτη ζωή και τώρα είμαι έτοιμος να φύγω».

Για μερικούς, αυτό σημαίνει να πάνε στον Παράδεισο, είναι πάντα ο Παράδεισος. Προσωπικά, ούτε πιστεύω ούτε επιθυμώ οποιαδήποτε μεταθανάτια ύπαρξη, πέραν εκείνης στη μνήμη των φίλων και της ελπίδας πως κάποια βιβλία μου ίσως να εξακολουθήσουν να «μιλούν» στον κόσμο και μετά τον θάνατό μου.

Στα 80, καραδοκεί το φάσμα της άνοιας ή του εγκεφαλικού. Το ένα τρίτο των συνομηλίκων σου είναι νεκροί και πολύ περισσότεροι, με βαθιές διανοητικές ή σωματικές βλάβες, είναι παγιδευμένοι σε μια τραγική ύπαρξη.

Στα 80, τα σημάδια της φθοράς είναι πανταχού ορατά.

Οι αντιδράσεις είναι πιο αργές, τα ονόματα διαφεύγουν συχνότερα, την ενέργειά σου πρέπει να τη διαχειρίζεσαι με φειδώ· παρ' όλα αυτά, μπορεί κανείς να νιώθει συχνά γεμάτος ενέργεια και ζωή και καθόλου «γέρος». Ισως, με λίγη τύχη, να τα καταφέρω, λιγότερο ή περισσότερο σώος, για λίγα χρόνια ακόμα και να μπορέσω να συνεχίσω να αγαπώ και να εργάζομαι, τα δύο πιο σημαντικά πράγματα, επέμενε ο Φρόιντ, στη ζωή.

Ο πατέρας μου, που έζησε μέχρι τα 94, έλεγε συχνά πως η δεκαετία των 80 ήταν μία από τις πιο απολαυστικές της ζωής του. Ένιωθε, όπως αρχίζω και εγώ να νιώθω, όχι μια συρρίκνωση αλλά μια διεύρυνση της πνευματικής ζωής και της προοπτικής.

Έχει κανείς μακρά εμπειρία της ζωής, όχι μόνο της δικής του, αλλά και των άλλων. Έχεις δει θριάμβους και τραγωδίες, επαναστάσεις και πολέμους, μεγάλα επιτεύγματα και βαθιές αμφιβολίες επίσης. Έχεις δει μεγάλες θεωρίες να ανατέλλουν, μόνο για να ανατραπούν από πεισματάρικα γεγονότα.

Έχεις μεγαλύτερη συναίσθηση της παροδικότητας, ίσως και της ομορφιάς. Στα 80, μπορεί κανείς να έχει μια ζωντανή, ζωηρή αντίληψη της ιστορίας που δεν ήταν δυνατή σε μικρότερη ηλικία. Μπορώ να φανταστώ, να νιώσω στα κόκαλά μου, τι σημαίνει ένας αιώνας, κάτι που δεν μπορούσα στα 40 ή στα 60.

Δεν σκέφτομαι τα γηρατειά ως μια ολοένα και πιο ζοφερή περίοδο, την οποία πρέπει κανείς κάπως να υπομείνει, αλλά ως μια περίοδο ελεύθερου χρόνου και ελευθερίας, απαλλαγμένη από τις πλασματικές επιτακτικότητες μικρότερων ηλικιών· ελεύθερος να εξερευνήσω ό,τι θέλω, να δέσω μαζί τις σκέψεις και τα συναισθήματα μιας ολόκληρης ζωής. Ανυπομονώ.

Υγ. Χρόνια πολλά στην αγάπη μου, που αυτές τις μέρες έγινε ρουβίδιο. Του εύχομαι μια πλήρη και χαρούμενη ζωή γεμάτη ευλογίες και χαρές.